„Pewnego razu w listopadzie” – wywiad i recenzja

To nie jest udany film. Ale chciałbym, żeby miał w polskich kinach jak najliczniejszą widownię. Na czym polega ten paradoks?

Na dyskusji, którą „Pewnego razu w listopadzie” może obudzić. Nie ze względu na walory filmowe, ale ze względu na tematy, których dotyka. Andrzej Jakimowski jako pierwszy w najnowszym polskim kinie postanowił je poruszyć. Historia studenta prawa, który opiekuje się eksmitowaną na bruk z warszawskiej kamienicy matką, ma swoją kulminację podczas marszu narodowców 11 listopada, gdy brutalnie, przy biernej postawie policji, zaatakowano antyfaszystowski squat.

Znakomicie, że o przyczynach i konsekwencjach eksmisji głównej bohaterki dowiadujemy się nie wprost, ale oszczędność tego portretu zrymowano z dosłownymi wykładami, m.in o tym jak polski system prawny sprawnie odziera obywateli z praw człowieka. Świetnie, że cała opowieść zmierza do wybuchu osadzonego w rzeczywistych wydarzeniach, ale źle wybrzmiewają historie mieszkańców squatu Przychodnia, a spotkanie twarzą w twarz ze znajomym, który okazuje się nacjonalistą wypada wręcz groteskowo. Wątek przyjaźni człowieka i psa wyprowadza głównego bohatera na ulice, pod prąd gwałtownej manifestacji, ale zostaje zestawiony z mniej wiarygodnymi scenami nawoływania z piwnicznego okienka. Grozy, którą oddają dokumentalne ujęcia ataku na squat, nie dźwigają fabularne wstawki. Pruderyjnie opowiedziany romans i grzeczność głównego bohatera – jego największym buntem jest zdjęcie czapki, gdy mama nie widzi – dopełniają wrażenia, że mamy do czynienia z filmem wyjętym z innej epoki. Ciepła, wrażliwa symbolika relacji międzyludzkich kontrastuje z grubszą, bardziej nachalną próbą opisania społecznych problemów – od scrollowania zdjęć i zapatrzenia w siebie studentki prawa po znieczulicę i chowanie się za służbami komornik sądowej. Sposób opowiadania nie pasował mi do dzisiejszych realiów, które pokazano zręcznie, za sprawą dokumentalnych ujęć Tomasa Rafy z marszu narodowców i wnętrz squatu przy Skorupki oraz rekonstrukcji pewnych jego elementów.

Pozytywny rodzaj patriotyzmu, proponowany przez Jakimowskiego, dbania o bliskich, o otoczenie, przeciwstawianie się znieczulicy, obojętności, nie został wyposażony w czysto filmową atrakcyjność. Udało się za to połączyć Agatę Kuleszę i Grzegorza Palkowskiego w ekranową rodzinę, styl Jakimowskiego znów dobrze uzupełnia muzyka Tomasza Gąssowskiego, siłą jest montaż wszystkich sekwencji z różnych marszów niepodległości – nie da się ich odróżnić, ma się wrażenie, że aktorzy byli na miejscu. Tym bardziej szkoda, że doklejone sceny nawoływania z wnętrza squatu burzą efekt.

Jest oprócz dokumentalnych zdjęć z marszu inny mocny akcent w filmie „Pewnego razu w listopadzie”. Student stawia policjantom żądania, chce wglądu do protokołu. Trafia do piwnicy, rna widok uniesionej pałki zaczyna śpiewać hymn. Policjant, słysząc „Jeszcze Polska nie zginęła” baranieje i krzyczy: „ty mnie w politykę nie mieszaj”. W tej jednej scenie, niestety nie najlepiej zagranej, kumulują się wszystkie nasze polskie zbiegi okoliczności: zabity policyjnym paralizatorem Igor Stachowiak, przemilczana śmierć Piotra Szczęsnego, powracająca w książkach, słuchowiskach, planowanych filmach tragedia Grzegorza Przemyka i jej niepokojący po latach wymiar bezsilności wobec zawłaszczonego przez jedną partię systemu. I jeden grzech, który rządzi nimi wszystkimi: złudzenie, zdaje się większości z nas, że można pozostać apolitycznym we wszystkich sferach życia.